Müze ve sergileme mekanlarında temel iki kriterin yerine getirilmesi gerekir. Bu kriterler koruma ve sergilemedir. Uygulamaya geçirilen aydınlatma tasarım kararları da buna uygun olmalıdır. Koruma ilkesi başlığı altında esere zarar vermeyecek şekilde ışık miktarı ve rengi, eserin malzemesi ve formuna göre karar verilmelidir. Sergileme başlığı altında ise eserin en iyi şekilde algılanması amaçlanmaktadır. Ziyaretçilerde eser hakkında doğru algı oluşturmaları için eseri iyi okumaları önemlidir. Bunun için de aydınlatma tasarımında kullanılan renk, ışık miktarı, renksel geriverim indeksi değeri gibi maddelerin esere uygun olarak ayarlanmış olması gerekmektedir. Bu bilgiler ışığında hem ziyaretçiler için hem de eserler için aydınlatma tasarımının oldukça önemli bir rol oynadığını söylemek mümkündür. Yanlış uygulamalar sonucunda eserlerde nasıl bir algılama güçlüğü yaşandığı, İstanbul’da olan müze ve sergileme mekanları üzerinden örneklendirilecektir. Müze ve sergileme mekanlarında hem yapay hem de doğal aydınlatma tasarım kararları üzerinde durulacaktır.
”Işık, bina tasarımlarının vazgeçilmez unsurlarından biridir. Müzelerde aydınlatma tasarımları ise hem mekânın hem de serginin amacına ulaşabilmesi için ön plana çıkmaktadır. Genel olarak müzeciliğin ilk yıllarında amaç eserleri bol ışık altında sergilemek olmuştur. Daha sonraları müzeler bilimsel, tarihsel ve sanatsal eserlerin sergilendiği ve korunduğu kuruluşlara dönüşmüştür. Bu eserler insanlığın ortak değerleri olarak ele alındığından herhangi bir tahribata uğradığında geri dönüşü olmayacağı düşünülerek, gün ışığına oranla daha az zararlı yapay aydınlatmalar devreye girmiş ve koruma kavramıyla birlikte ele alınmıştır.” (Yöntem ve Akyol, 2017 / 12, syf. 526-542)
MÜZE VE SERGİLEME ALANLARINDA AYDINLATMA TASARIM KRİTERLERİ
Müze ve sergileme mekanlarının aydınlatma tasarımını ele alırken mekanın, ziyaretçilerin ve sergilenen nesnelerin ihtiyaçları göz önünde bulundurulmalıdır. Galeri ve müze aydınlatmasında dört kavram üzerinde durulmaktadır:
1- Bilinçli kullanılmış bir aydınlatma düzeni ile sergilenen nesnelerin görünmesini engelleyen kamaşmanın yok edilmesi, nesnelerin net ve doğru bir şekilde algılanmasının sağlanarak nitelikli bir izleme imkanının tanınması
2- Sergilenen nesnelerin zararlı ışınımlardan korunması
3- Gün ışığını destekleyici yapay aydınlatma düzeninin sağlanması
4- Sergileme yöntemlerinin gelişmesine bağlı olarak nesnelerin biçimsel, gereçsel, renksel vb. özelliklerinin ortaya çıkarılması (Kurtay ve diğ., 2003 18 (2), 95-113)
DOĞRU AYDINLATMA DÜZENİ VE ALGILAMA
Aydınlatma tasarımı yapılırken, aydınlatılacak yerin veya nesnenin özellikleri incelenmelidir. Kullanılan malzemeye uygun olan bir ışık miktarıyla kamaşma, parlama gibi problemler engellenmelidir. Bu problemlerin önüne geçilmedi taktirde ziyaretçiler eserleri anlamada ve doğru algılamada sıkıntı yaşamaktadırlar.
”Bir nesnenin algılanabilmesi için ebatları ve ışık miktarının eşik değerlerinin üzerinde olması gerekmektedir. Obje; uzunluk, renk, şekil, hareket gibi özellikleriyle içinde bulunduğu ortamda ayırt edilebilmelidir. Şekil ve desen algısında en önemli faktör aydınlık miktarıdır. Derinlik algısında malzeme, yüzeydeki girinti ve çıkıntılar, aydınlık düzeyi ve renk etkilidir. Aydınlatma sistemi, nesnenin öne çıkması istenen özelliğine göre belirlenmelidir.” (Özcan, U. & Çağlar, H. 2020)
Sergileme alanlarında kullanılan malzemeler değiştikçe uygulanan teknikte değişmektedir. Vitrin kullanımında cam yüzeyler, yanlış aydınlatmayla birlikte ayna yüzeylere dönüşecektir.
Sergilenen nesnenin eşit oranda aydınlatılmamış olması, eserin bir kısmının karanlıkta olması ve aydınlatma elamanının etkisinden ziyade kendisinin görünür durumda olması doğru bir tasarım kararı değildir. Sergilenen yüzeyler genellikle duvarlar olmasına karşın 3 boyutlu nesnelerde ise vitrin kullanımları yaygındır.
”3 Boyutlu eserlerin aydınlatma tekniği olarak yapısal kimliklerine ve materyalleri için özel olarak seçilmiş çözümler kullanılmalıdır. Duvar tipi sergi alanlarının genelde aydınlatma sistemi ve renk tercihleri her alan ve eser için farklılık göstermezken 3 boyutlu eserler bulundukları alanda özel aydınlatma seçimi gerektirir.” (Gürol Ayan, 2014, syf. 18)
Yazan: Gülşah Yaprak
